•  

  مفهوم توانبخشي مبتني بر جامعهCBR

   تهيه شده در :  اسكاپ(بخش توسعه اجتماعي)

   مترجم:احمد نظري

   بهار 1381

   فهرست مطالب

           ·           مقدمه

          ·           رويكرد چند بخشي

          ·           معيار برنامه

          ·           اجزاء برنامه هاي توانبخشي مبتني برجامعه

          ·           بخش هاي درگير در توسعه و اجراء توانبخشي مبتني بر جامعه ونقش آنها

          ·           چكيده

   

  مقدمه

  اين اثر بر مفهوم توانبخشي مبتني بر جامعه(CBR )تاكيد دارد و در اينجا سعي براين نيست كهCBR تعريف شود، گرچه در سالهاي اخير آشكار شده است كه CBR به تعريف در نمي آيد.اين امر بدليل سادگي و پيچيدگي CBR است كه به سردرگمي در باره معني آن منجر شده است.سادگيCBR با تاريخچه شروع آن با ارائه خدمات توانبخشي اوليه به افراد معلول در جوامع آنها مرتبط مي باشد(1).پيچيدگي CBR نيز ناشي از مفهوم جاري آن است ، بدين معني كه برنامه CBR بايد چند بخشي (چند نظامي)باشد در نتيجه بتوانند از تمام زمينه هايي كه براي بهبود كيفيت زندگي افراد معلول ضروري است ، حمايت نمايند.اين پيچيدگي نياز به هماهنگي ، مشاركت و همكاري نزديك بين تمامي سازمانهاي دولتي وغير دولـــتي را در همه سطوح مــــورد تا ئيد قرار مي دهد.

   مفهوم اساسي و ذاتي رويكرد چند بخشي CBR ، تمركز زدايي مسئوليت ها ومنابع ، هم انساني و هم مالي ،در جهت سازمانهاي سطح جامعه است.در اين رويكرد ،خدمات مؤسسه اي و فرا مؤسسه اي دولتي وغير دولتي بايد از ابتكارات و سازمانهاي جامعه حمايت كنند.

  براي تحقق موفقيت آميز رويكرد چند بخشي، لازم است كه ظرفيت هاي خدمات دولتي و غير دولتي در اغلب كشورهاي منطقه آسيا واقيانوسيه بهبود يابد.بهبود ظرفيت ها و مهارتها براي تسهيل مداخله جامعه از اهميت ويژه اي برخوردار است.اينكار وفعاليت هاي مربوط به آن ، بايد بطور نزديك هماهنگ شوند تا از كاربرد مطلوب منابع محدود واندك اطمينان حـــاصل شود.بر طـــبق  مفهوم چـــند بخشـي ،

  نظام هاي موجود در سطح جامعه و سازمانهاي دولتي وغير دولتي كه در تعامل و ارتباط با همديگر هستند ، توسعه داده مي شوند.

  عامل ديگر براي موفقيت رويكرد چند بخشي ، قادر سازي جامعه براي به عهده گرفتن مسئوليت براي حصول اطمينان از اين است كه  همه اعضاء آن از جمله افراد معلول به تمام منابع موجود درآن جامعه دسترسي برابر دارند و آنها قادرند بطور كامل در زندگي اجتماعي ،فرهنگي  اقتصادي وفرهنگي جامعه مشاركت كنند.اين رويكـــرد اطمينان مي دهد كه آنچه واقعا بنام CBR انجام مي شود، متناسب با واقعيت جامعه و متعلق به جامعه است.

   رويكرد چند بخشي

   نقطه شروع درك CBR ، رويكرد مورد توافق زير است كه توسطILO,UNESCO,WHO  در سال 1994 ارائه شده است(2): 

  توانبخشي مبتني بر جامعهCBR)) راهبردي است در درون توسعه جامعه براي ارائه خدمات توانبخشي ، تساوي فرصت ها ، و تلفيق اجتماعي تمامي افراد معلول . CBR از طريق تلاشهاي مشترك افراد معلول ، خانواده ها ، جامعه و خدمات بهداشتي . آموزشي ،حرفه اي و اجتماعي تحقق مي يابد.

   اين رويكرد ، رويكردي است چند بخشي و همه خدمات دولتي و غير دولتي را كه از جامعه حمايت مي كنند ،شامل مي شود.بسياري از خدماتي كه  مي توانند فرصت هايي را براي افراد معلول فراهم كنند و از آنها حمايت نمايند ، بطور سنتي در رابطه با برنامه هاي CBR  و افراد معلول مورد توجه قرار نمي گيرند.در اين خصوص مي توان به مثالهايي از جمله سازمان هاي توسعه اجتماعي ،خدمـــات توسعه كشـاورزي و برنامه هاي  مربوط به آب و ترويج بهداشت اشاره نمود.

   در رويكرد ILO-UNESCO-WHO در موردCBR ، از عبارت ”در درون توسعه جامعه ”، راهبرد زير كه توسط سازمان ملل پيشنهاد شده ، نتيجه گرفته مي شود(3):

  ….بهره مندي ، ( در يك برنامه تلفيق يافته)(4) از رويكردها و تكنيك هايي كه بر جوامع ،به عنوان واحدهاي اقدام تكيه مي كنند و تلاش مي نمايند تا حمايت از بيرون از جامعه را با حق تعيين سرنوشت و تلاش محلي  سازمان يافته در هم آميزند و به همان نسبت در صدد است ابتكارات و رهبريت محلي را به عنوان ابزار مهم تغيير، فعال نمايند.

  در بافت CBR ، جامعه عبارت است از:

  الف ) گروهي از افراد كه داراي علائق مشترك هستند و با همديگر به طور منظم در تعامل هستند. .

  ب) يك واحد جغرافيايي ، اجتماعي  يا اداري دولت .

   معيار برنامه  

  توسعه و اجراي برنامهCBR بايد بر اساس معيارهاي زير باشد:

  1-افراد معلول بايد در برنامه هايCBR در تمام مراحل و سطوح از جمله در طراحي مقدماتي برنامه و اجرائ آن گنجانده شوند.بمنظور اهميت دادن به مداخله آنها ، بايد نقش روشني در تصميم گيريها  داشته باشند.

  2-هدف اوليه فعاليت هاي برنامه CBR بهبود كيفيت زندگي افراد معلول است.

  3-يكي از تاكيدهاي برنامه CBR ، كار باجامعه براي ايجاد نگرش هاي مثبت نسبت به افراد معلول و ايجاد انگيزه در اعضاء جامعه براي حمايت و مشاركت در فعاليت هاي CBR است.

  4- تاكيد ديگر برنامه هاي CBR ، حمايت از افراد  با معلوليت هاي  گوناگون ( جسمي ، حسي ، رواني ، و ذهني ) ،  در سنين مختلف از جمله افراد سالمند ، همچنين افراد مبتلا به جذام و صرع است .همچنين ساير افرادي است كه ممكن است توسط جامعه به عنوان افراد نيازمند به حمايت ويژه تشخيص داده شود.

  5- تمام فعاليت ها در برنامه CBR بايد نسبت به وضعيت دختران و زنان حساس باشد،  بدين دليل كه در بسياري از جوامع منطقه آسيا و اقيانوسيه با زنان بطور عادلانه رفتار نمي شود و هنگاميكه دچار معلوليت مي شوند ، مشكلاتي كه در زندگي مــواجه مي شوند، دو برابر مي گردد. علاوه بر اين ، زنان معمولا  اولين مراقبت كننده  از تمام افراد معلول در خانواده هستند.

  6- برنامه هاي CBR بايد انعطاف پذير باشند تا بتوان آنها را در سطح محلي و در درون بافت شرايط محلي پياده نمود.همچنين نبايد تنها يك مدل مشخص از CBR وجود داشته باشد ، زيرا بافت هاي اجتماعي و اقتصادي گوناگون و نيازهاي متعدد جوامع ، راه حلهاي گوناگون تقاضا مي كنند. برنامه هاي انعطاف پذير ومحلي ،از مداخله جامعه اطمينان مي دهد و به مدلهاي متنوعي از برنامه كه متناسب با   محل هاي مختلف هستند ، منجر مي شود.

  7-برنامه هاي CBR بايد با ارائه خدمات در سطح محلي هماهنگ باشند.اعضاء جامعه به ندرت  نقش ها  و تخصص هاي مختلف را كه بخشي از حمايت هاي فراهم شده براي افراد معلول است ، درك مي كنند.آنها فقط تمايل دارند مشكلات مربوط به معلوليت را ببينند و مي خواهند صرفا به ‍ْ روزنه ايْ ‌‌‌‌از كمك  دست بيابند و  بجاي درك كليت آنچه كه زندگي  يك عضو معلول جامعه را تشكيل مي دهد ، ممكن است فقط براين نكته تاكيد كنند كه در باره يك ”مشكل” خاص به كجا بروند و چه كسي را ببينند.

   اجزاء برنامه هاي توانبخشي مبتني بر جامعه

   اجزاء برنامه هاي CBR بايد شامل موارد زير باشد:

   1-ايجاد نگرش مثبت نسبت به افراد معلول : اين جزء از برنامه هاي CBR براي حصول اطمينان از تساوي فرصت ها براي افراد معـــلول در درون جامعه ضــــروري است.نگرش هاي مثبت در ميان اعضاي جامعه را مي توان بوسيله مداخله آنها در فرآيند طراحي و اجراي برنامه و بوسيله انتقال دانش در مورد معلوليت به اعضاي جامعه ايجاد كرد.

  2-پيش بيني خدمات عملكردي توانبخشي : اغلب افراد معلول نياز به حمايت دارند تا  بتوانند بر اثرات محدوديت عملكردي معلوليت غلبه كنند يا آنها را به حداقل برسانند.در جوامعي كه خدمات تخصصي در دسترس نيست به همياران CBR  بايد براي فراهم كردن خدمات توانبخشي اوليه در زمينه هاي زير آموزش داده شود:

  -          پزشكي

  -          خدمات مراقبت از چشم

  -          خدمات شنوايي

  -          فيزيوتراپي

  -          كاردرماني

  -          آموزش تحرك و جهت يابي

  -          گفتاردرماني

  -          مشاوره رواني

  -          اورتز و پروتز

  -          ساير خدمات

   3- پيش بيني فرصت هاي آموزشي وتربيتي : افراد معلول بايد به فرصت هاي آموزشي بطور مساوي دسترسي داشته باشند و به گونه اي تربيت شوند كه قادر گردند از فرصتهايي كه در زندگي شان پيش مي آيد بهترين استفاده را بنمايند.در جامعه ايكه خدمات تخصصي در دسترس نيست يا وجود ندارد ،به همياران CBR بايد در سطوح اصلي خدمات در زمينه هاي زير آموزش داده شود:

   -          مداخله به هنگام در دوره كودكي و ارائه خدمات ارجاعي ، بويژه جهت دريافت خدمات توانپزشكي

  -          آموزش در مدارس عادي

  -          آموزش غير رسمي در جايي كه مدرسه عادي وجود ندارد.

  -          آموزش ويژه در مدارس عادي يا ويژه

  -          آموزش زبان اشاره

  -          آموزش خط بريل

  -          آموزش مهارتهاي روزانه زندگي

  4-ايجاد فرصت هاي كسب درآمد در سطح خرد و كلان: افراد معلول لازم است به فعاليت هاي كسب درآمد در سطح خرد و كلان  در هر جا كه ممكن است دسترسي پيدا كنند، مثل كسب اعتبار مالي از طريق نظام هاي موجود.در نواحي فقير نشين و روستايي ،فعاليت هاي كسب درآمد بايد بر  مهارتهاي شغلي محلي تمركز يابد.آموزش اين مهارتها بوسيله اعضاء جامعه  به نحو بهتر انتقال مي يابد و آنها با حداقل حمايت مي توانند بسادگي مهارتها و دانش خويش را به افراد معلول انتقال دهند.

   5-پيش بيني تسهيلات مراقبتي :غالبا ،افراد با معلوليت هاي گسترده ، نيازمند حمايت هستند.هنگاميكه آنها هيچ خانواده اي براي مراقبت ندارند يا خانواده شان در مراقبت از آنها مستاصل است براي كمك به بقاء آنها ،بايد در جامعه ايكه مي توانند حمايت مورد نيازشان را دريافت كنند ، تسهيلات مراقبتي درازمدت فراهم گردد.علاوه براين، براي خانواده هايي كه شاغل هستند يا براي انجام ساير فعاليت ها نياز به استراحت دارند، ممكن است ارائه تسهيلات مراقبت روزانه لازم باشد.

  6-پيشگيري از علل معلوليت :از بسياري از معلوليت ها مي توان بوسيله اقدامات نسبتا ساده پيشگيري نمود.تغذيه مناسب يكي از راههاي با اهميت پيشگيري از معلوليت هاست.ديگر زمينه مهم پيشگيري از معلوليت ها ،شناسايي معلويت در كودكان خردسال و مداخله به هنگام در طي رشد آنها جهت به حداقل رساندن اثرات اختلال است.ديگر زمينه هاي  مهم پيشگيري از معلوليت عبارتنداز:فعاليت هايي كه براي كاهش شمار حوادث و تصادفات در منزل ، جاده ها و محل كار انجام مي گيرد و همچنين ساير ابتكاراتي كه براي تشويق مردم جهت پيگيري شيوه هاي سالم زندگي در طول دوره حيات ارائه مي شود.

  7-مديريت ، نظارت و ارزشيابي:اثربخشي و كارآيي تمام اجزاء برنامه CBR ، هم در جامعه و هم در زمينه ارائه خدمات خارج از جامعه ، به اقدامات مؤثر مديريت بستگي دارد.تاثير فعاليت هاي برنامه بايد به طور منظم اندازه گيري شود.به افراد بايد در مورد اقدامات مؤثر مديريت آموزش داده شود.داده ها بايد جمع آوري شوند و مورد بررسي و ارزشيابي قرار گيرند تا اطمينان حاصل شود كه اهداف برنامه برآورده مي شوند.بدين طريق ، مؤفقيت يا عدم مؤفقيت برنامه CBR را مي توان صادقانه اندازه گيري نمود.

   بخش هاي درگير در توسعه و اجراي توانبخشي مبتني بر جامعه

           نخستين گام براي شروع برنامه هاي CBR  و تسهيل توسعه آن مي تواند از سوي هر يك از گروههاي زير برداشته شود.با اين حال         ،اثربخشي CBR و توسعه   درازمدت و پايداري هر گام نخستCBR به هماهنگي ، مداخله و مشاركت تمامي هفت گروه زير نياز دارد.         اين هفت گروه و نقش هاي پيشنهاد شده براي آنها  بقرار زير است:

  1-افراد معلول

  افراد معلول  در تمام سطوح برنامه هاي CBR و در هر موقعيت در درون برنامه  مي توانند و بايد مشاركت داشته باشند.آنها از  اثرات شرايط محلي بر روي  خويش آگاهي دارند واحتمالا درك خوبي از اثرات مذكور بر روي همتايان معلول دارند.آنها همچنين مي دانند كه اختلال در بافت خانواده ، جامعه و ملت ، واقعا به چه معني است.اين دانش آنها را قادر مي سازد تا از جمله اعضاي بسيار مؤثر تيم CBR باشند.آنها مي توانند به عنوان الگوهاي ايفاء نقش براي معلولين و مشاوران ساير افراد معلول موثرتر از افراد غير معلول باشند.افراد معلول نقش مهمي نيز در آموزش جامعه دارند و در مقام آموزش دهندگان جامعه و به عنوان مثالهاي زنده اي از افراد معلول كه سهم بسزايي دارند فعاليت مي كنند و به آنها بايد فرصت هاي لازم داده شود و مورد حمايت قرار گيرند.برنامه CBR بايد همچنين توسعه سازمانهاي خوديار معلولين را درسطح جامعه تسهيل نمايد.

   2-خانواده هاي افراد معلول

  خانواده ها مسئوليت اوليه را براي مراقبت از همه اعضاي خويش به عهده دارند و در سطح محلي در صف اول حمايت از معلولين وكمك به آنها قرار دارند.از اينرو خانواده ها بايد در فعاليت هاي برنامه CBR گنجانده شوند.در جايي كه فرد معلول به هر دليل قادر به بيان نيازهاي خود نيست ، يكي از اعضاي خانواده بايد مسائل ومشكلات وي را بيان كند و به عنوان يكي از اعضاي  قانوني سازمانهاي معلولين لحاظ شود.اعضاي خانواده هاي داراي تجربه  در خصوص مراقبت از افراد معلول ، افرادي هستند كه غالبا”برنامه هاي CBR  را آغاز مي كنند و مؤثرترين شركت كنندگان در همه سطوح هستند يا ثابت مي كنند كه مي توانند موثرترين باشند.

   3- جامعه

  اعضاي جامعه بايد در برنامه هايCBR در تمام سطوح درگير شوند زيرا آنها از پيش با شرايط محيطي ، اقتصادي ، وضعيت سياسي  محل و نحوه كار با آنها آشنايي دارند.آنها همچنين در باره قابليت دسترسي ، قابليت دستيابي و اثربخشي خدمات توانبخشي موجود در محل آگاهي دارند و فردي را كه در جامعه مورد توجه افراد جامعه قرار مي گيرد تا رهبر يا هميار جامعه شود و اينكه كدام يك از اعضاي جامعه دانش و مهارتهاي لازم را براي آموزش ديگران در فعاليت هاي اقتصادي در سطح خرد دارند، مي شناسند.آنها افرادي هستند كه در جامعه  احتمال اينكه بخواهند زندگي نمايند ، كار كنند و بمــانند ، بيشتر است.مداخله جامعه معمولا به موافقت و تصويب رسمي يا غير رسمي رهبران جامعه نياز دراد.

   4- دولت ها (محلي ،منطقه اي ، ملي)

  ذولت ها مهمترين نقش را در توسعه و پايداري برنامه هايCBR به عهده دارند.همكاري ،حمايت و مداخله آنها براي اينكه CBR كل جمعيت را پوشش دهد و پايدار باشد ، ضروري است.دولت ها بايد توسعه ساختار كامل برنامه  ازجمله نظام ارجاع و همچنين فعاليت هاي درون جامعه را اجرا و هماهنگ كنند.دولت ها بايد منابع لازم را براي سازمانهاي غيردولتي (NGOs) وفعاليت هاي جامعه فراهم نمايند.همچنين بايد اطمينان يابند كه وضع قوانين (قانونگزاري) تبعيض آميز تغيير مي يابد و حقوق افراد معلول تضمين مي گردد و مورد حمايت قرار مي گيرند.

   5-سازمانهاي غيردولتي ، سازمانهاي محلي ، منطقه اي ، ملي و  بين المللي

  سازمانهاي غيردولتي (NGOs)،از جمله سازمانهاي افراد معلول ،اغلب قادر هستند منابع و مهارتهايي را كه براي تسهيل برنامه هاي جديد ، بويژه در نواحي كه  منابع مورد نظر وجود ندارد،فراهم كنند.آنها مي توانند رويكردهاي جديد يراي CBR ارائه دهند و برنامه هاي آموزشي را براي كارمندان دولت، همياران CBR ،افراد معلول ، خانواده ها و اعضاء جامعه فراهم كنند..NGOها در تسهيل توسعه اعضاء جامعه به عنوان رهبران برنامهCBR مؤثر هستند .آنها اغلب مي نوانند تسهيلات مراقبت طولاني مدت را براي افراد داراي معلوليت هاي گسترده كه خانواده هايشان نمي توانند يا نمي خواهند ازآنها مراقبت كنند ، بهتر فراهم كنند.

   6-متخصصين علوم پزشكي ،متخصصين علوم بهداشت ،آموزگاران ، جامعه شناسان وساير متخصصين

  متخصصين اغلب در موقعيتي هستند كه مي توانند به عنوان مربيان و آموزگاران ، با قرار دادن دانش و مهارتهايشان در دسترس اعضاء جامعه و همياران برنامه هايCBR  توسعه برنامه هاي جديد را تسهيل نمايند.آنها همچنين مي توانند اطمينان دهند كه از تلاشهاي جامعه با قابل دستيابي و دسترس بودنشان در نظام ارجاع حمايت  مي كنند.وقتي آنها در خدمت دولت باشند ، مي توانند از توسعه برنامه هاي CBR بعنوان  يك شيوه مؤثر  براي تامين سريع خدمات سطح محلي حمايت كنند و آنرا ارتقاء بخشند.

   7-بخش خصوصي (تجارت و صنعت)

  بخش خصوصي نسبت به برگشت بخشي از سودهاي فعاليت هاي خود به جوامعي كه از آن حمايت مي كند ، تعهد اجتماعي دارد.در گذشته ، اين حمايت ها به طور وسيعي به صورت خيريه بوده است.امور خيريه ، هنگامي رخ مي دهد كه افراد خير آنچه را كه احساس مي كنند مورد نياز افراد معلول  يا مناسب آنها است ، ”اهدا مي كنند”.اين رويكرد در خصوص حمايت از افراد معلول براي مدت طولاني مناسب نيست و لازم است تغيير يابد .حمايت از فعاليت هاي برنامه CBR نياز به امور خيريه را كاهش مي دهد.حمايت ازCBR يك راه بسيار مناسب براي هدايت منابع به جوامع و افراد معلول است .با حمايت از برنامه هاي CBR،بخش خصوصي بخاطر مداخله اجتماعي اعتبار كسب مي كند .ضمن ايتكه تضمين مي شود كه از حمايت هاي آن استفاده مؤثر و كارآمد بعمل مي آيد.اما كدام  اعضاء آموزش ديده و فهيم مي دانند كه  نياز جامعه شان ، اغلب چيست؟

   چكيده

  در سالهاي اخير ،مفهوم چندبخشي (يا چند نظامي) CBR تكامل يافته است.اين مفهوم بر كار با جامعه و از طريق جامعه تاكيد مي كند تا نگرشهاي مثبتي نسبت  به افراد معلول ايجاد كند ‌، حمايت لازم را از افراد معلول فراهم كند ، و تغييرات  ضروري را در محيط و  نظامهاي ارائه خدمات ايجاد كند.

  در پاسخ به اين تحول مفهومي ، اكنون CBR بعنوان يك برنامه توسعه اجتماعي تعريف مي شود كه داراي هفت جزء متفاوت زير است:

  1-ايجاد نگرش مثبت نسبت به افراد معلول ،

  2-پيش بيني  خدمات توانبخشي

  3-پيش بيني فرصت هاي آموزشي و تربيتي ،

  4-ايجاد فرصت هاي كسب درآمد در سطح خرد و كلان،

  5-پيش بيني تسهيلات مراقبتي،

  6-پيشگيري از علل معلوليت ها،

  7-نظارت وارزشيابي

  منابع ، مهارتها و ابتكارت براي شروع و تداوم برنامه هاي CBR به همكاري و تشريك مساعي هفت گروه زير نياز دارد:

  1-افراد معلول،

  2-خانواده هاي افراد معلول،

  3-جامعه،

  4-دولت(محلي ، منطقه اي ، ملي ،بين المللي)

  5-سازماهاي غيردولتي ،سازماناي محلي ،منطقه اي ،ملي ، بين المللي، وسازمانهاي افرا معلول

  6-متخصصين علوم پزشكي ، متخصصين علوم بهداشتي ،آموزگاران ،جامعه شناسان و ساير متخصصين

  7-بخش خصوصي (تجارت و صنعت)

   زير نويس ها:

  ·    تهيه شده بوسيله گروه مؤلفين كميته بين سازماني آسيا واقيانوسيه (RICAP)در موردCBR ، كميته فرعي مربوط به امور معلوليت.ESCAP  به عنوان يك دفتر كميته فرعي خدمت مي كند . تمامي اعضاء در تهيه اين سند سهيم بوده اند.

  كميته فرعي ،در چهاردهمين جلسه خود در ماه مي 1997 ،سند مذكور را  باتمام رساند و براي مشخص كردن مرحله مياني دهه افراد معلول منطقه آسيا واقيانوسيه آنرا تصويب كرد.

  1- تاكيد بيانيه ”بهداشت براي همه” آلماتا،  بر مراقبت بهداشتي اوليه از جمله ارائه خدمات به افراد معلول بود .اين بدين مفهوم است كه به توسعه اولين مدل هاي CBR كه بر ارائه خدمات توانبخشي اوليه در جامعه تاكيد داشت منجر گرديد.

  2-توانبخشي مبتني بر جامعه (CBR)براي افراد معلول و با آنها ، مقاله موقعيت مشترك،1994،,UNESCO,WHO,ILO

  3-به سند5/291   E/CN/   مراجعه نماييد.

  4-تعريف اصلي از ”تحت يك برنامه ” به ” در يك برنامه تلفيق يافته ” تغييريافته  است.

بازگشت به صفه اصلی