از آن زمان كه مجمع عمومي سازمان ملل متحد سال 1981 را بعنوان سال
جهاني معلولين اعلام نمود، مدت زمان زيادي مي گذرد. اعلام سوم دسامبر
هر سال بعنوان روز جهاني معلولين و تدوين برنامه اقدام جهاني براي
معلولان تلاشهاي وسيعي را در سطح جوامع مختلف براي بهبود وضعيت معلولان
بدنبال داشته است. بدنبال اعلام دهه جهاني معلولان از 1983 تا 1992 و
بدنبال آن دهه معلولين آسيا از 1993 تا 2002 ، سال گذشته دهه معلولين
افريقا آغاز گرديد و همانطور كه شايد بدانيد اروپائيان نيز سال 2003 را
بعنوان سال معلولين اروپائي ناميدند. اين همه تلاش و پيگيري مجدانه
حاكي از آن است كه در سالهاي آخر قرن بيستم موضوع حقوق از دست رفته و
اعطاء نشده معلولان در جوامع مورد توجه خردمندان قرار گرفته است و همه
جهانيان را به ايفاء و بازگرداندن آن حقوق به اين قشر از اجتماع فرا مي
خوانند. موضوع حقوق انساني افراد داراي معلوليت از بزرگترين چالشهاي
جوامع امروزي است چه با افزايش روز افزون ميزان رشد ناتواني و نيز رقم
مطلق افراد داراي ناتواني ، ابعاد انساني اين پديده بسيار وسيع تر از
آنچه تصور مي شود، مي باشد.
آنچه در اين ميان اهميت دارد برخورد حقوقي با اين موضوع است نه تنها
برخوردي از سر ترحم و دلسوزي و اعطاي صدقه و مستمري به جهت رفع
نيازمنديهاي قشري كه اغلب در جوامع از تأمين نيازهاي زندگي روزمره خود،
درو نگه داشته شده اند. شايد در روزگاران گذشته تنها نگاهي دلسوزانه و
پرداخت كمكي مادي يا معنوي مي توانست كارساز باشد ليكن دنياي امروز و
بويژه انسانهاي داراي ناتواني و معلوليت اينگونه كمكها را بر نمي
تابند. مجامع جهاني در ساليان اخير با به ميدان آوردن مفاهيمي چون
“بهداشت
براي همه”،
“آموزش
براي همه”،”
حق استفاده برابر از فرصتهاي موجود در جوامع “
و …
در پي ايجاد “يك
جامعه براي همه “
هستند تا در آن همه انسانها بدون در نظر گرفتن
هيچگونه تبعيضي از مواهب خدادادي بهره مند شوند و اين چيزي جز آموزه
هاي ديني ما نمي باشد كه در قرآن كريم و احاديث ائمه معصومين نيز بارها
مورد تأكيد قرار گرفته است.
متأسفانه با وجود همه تلاشهاي بعمل آمده در 25 سال گذشته هنوز هم تا
پذيرش جهاني و ملي واقعيت حضور افراد داراي معلوليت و ناتواني فاصله
زيادي وجود دارد. نگاهي به وضعيت معلولان در جوامع مختلف حاكي از عدم
برخورداري معلولان از حقوق اوليه انساني همتراز ساير افراد در اجتماع
است. اين امر در كشورهاي در حال توسعه با شدت بيشتري مشهود است. وجود
نگرشهاي منفي نسبت به معلوليت و معلولان هنوز هم در بسياري از اجتماعات
بشري با قدرت وجود دارد و اين را حتي در كشورهاي توسعه يافته هنوز مي
توان سراغ گرفت. برنامه هاي آگاهسازي و بهبود نگرش مردم نسبت به افراد
داراي ناتواني و معلوليت به كندي پيش مي روند و در برخي كشورها هنوز
اينگونه برنامه ها آغاز نشده اند. امكانات پيشگيري ، درماني در بخش هاي
بهداشت و درمان با مشكلات متعددي مواجه است و برنامه هاي توانبخشي و
بويژه تأمين تجهيزات و وسايل كمك توانبخشي مورد نياز معلولان بواسطه
هزينه هاي فراوان با محدوديت هاي زيادي روبرو است. دستيابي به محيط
مسكوني و شهري بدون مانع براي حضور معلولان به صورت يك آرزوي دست
نايافتني جلوه كرده است و عليرغم اينكه در برخي محيط ها به صورت نمايشي
كارهايي انجام مي شود، هنوز هم معماران و شهرسازان نگاهي به معلولان
حاضر درجامعه ندارند. و اين موضوعي است كه بايد اذعان كرد در همه
بخشهاي ارائه دهنده خدمات به نوعي قابل لمس است، چه مديران و برنامه
ريزان در امور مختلف به نظر مي رسد كه تنها افراد به ظاهر سالم در
جامعه را در برنامه هاي خود مدنظر قرار مي دهند، نگاهي به وضعيت ارائه
خدمات مختلف در جامعه اين واقعيت را بخوبي نمايان مي سازد. عدم دسترسي
معلولان به امكانات عمومي جامعه ، خدمات حمل و نقل، مراكز خريد، مراكز
اداري، آموزشي، تفريحي، ورزشي و …
حاكي از همين نگرش و ديدگاه است. در كشورهاي در حال توسعه كه مشكل
اشتغال بسيار عمده است وضعيت معلولان داوطلب شغل بسيار حادتر از ساير
بيكاران است و نرخ بيكاري در اين گروه دو برابر افراد عادي است و اين
بر مشكلات اقتصادي خانواده هايي كه افراد معلول سرپرستي آنرا بر عهده
دارند افزوده است.
از اين موارد مي توان فراوان سراغ گرفت ، آنچه اهميت دارد نگاه به
آينده است و با استفاده از آنچه در گذشته انجام شده است، ترسيم وضعيت
مطلوبي براي فرداي جامعه معلولان در ايران. لايحه حمايت از حقوق
معلولان عليرغم پيگيري هاي متعدد هنوز در صحن مجلس طرح نشده و مسكوت
مانده است. به نظر اكثر كارشناسان اين لايحه مي تواند در تأمين حداقل
هاي حقوق معلولان در جامعه بسيار مفيد باشد. در آستانه روز جهاني
معلولان در سال 82، همانگونه كه در مقاله اي پيش از اين هم خواستار شده
بودم، بيائيد دهه 80 را، دهه تأمين نيازهاي جامعه معلولين ايران بناميم
و تلاش كنيم آنچه در توان داريم براي بهبود وضعيت معيشي، اجتماعي،
فرهنگي ، آموزشي و بهداشتي درماني اين عزيزان بكار بنديم. باشد تا در
جامعه اي كه براي 20 سال آينده از ايران انتظار مي رود اين قشر توانمند
و عزيز هم در جايگاه اصلي و صحيح خود قرار داشته باشند.
